Türkiye´nin Elektrik ile Tanışması ve Tarihi

Türkiye´nin Elektrik ile Tanışması ve Tarihi

   Türkiye´nin Elektirk ile tanışması ilk defa 1902 yılın da Mersin in Tarsus ilçesin´de kurulan ilk hidroelektrik santrali ile başlamıştır.Tarsus Belediyesin de çalışan Avusturyalı Dörfler in, Berdan Nehri Bentbaşı mevkinde  kurulan hidroelektrik santralinden, su değirmeni milinin transmisyon kayışı ile 2 kW'lık bir dinamoyu bağlamasıyla 15 Eylül 1902 tarihinde Tarsus´da ilk Elektrik üretimi gerçekleştirildi.

   Üretilen Elektrik enerjisi ile ilk Tarsus sokakları aydınlatıldı. Elektrikğin ilk aydınlattığı konutlar ise Müftüzade Sadık Paşa (Sadık Eliyeşil) ile Sorgu Hakimi Yakup Efendinin evleri oldu. Türkiye deki ilk elektrik üretimine 2. Abdulhamit in katkılarıyla gerçekleşmiştir. Fakat kayda değer ilk elektrik üretimi  14 Şubat 1914 de Silahtarağa Termik santrali ile gerçekleşmiştir ama ekonomik olarak ömrünü tamamladığı gerekçesiyle 1938 yılın da hizmetine son verilmişti. 1930'lu yıllara kadar Türkiye'deki elektrik çalışmaları, genelde yabancı işletmelerin elinde olan küçük yerel santraller ve onların beslediği birbirlerinden ayrı yerel dağıtım şebekelerinin işletilmesi şeklinde olmuştur.1939 yılında yabancılar tarafından yürütülen bu hizmet devletleştirilerek  belediyelere devredilmiştir.1923 yılına kadar kurulu güç  33 MW ve yıllık üretim 45 milyon KWh iken, 1935 yılında ise kurulu güç 126,2 MW, üretim ise 213 milyon kWh çıkmış, elektriklenmiş il sayısı ise 43'tür. 1933 yılında 2301 sayılı Kanun ile iller Bankası kurulmuştur.1935 yılında, 2805 sayılı Kanun ile kurulan Eti Bank in ana görevlerin den biride elektrik işletmeciliği olmuştur. Yine ayni tarihte  2804 sayılı Kanun ile Maden Tetkik Arama (MTA), 2819 sayılı Kanun ile Elektrik İşleri Etüd İdaresi (EİEİ) kurulmuşlardır.1954 Devlet su isleri (DSİ) kurulana kadar  önderliğinde bu kuruluşların katkılarıyla yürütülmüş, küçük kapasiteli dizel ve hidrolik santraller ve birçok sanayi kuruluşunun ve belediyelerin işlettiği dizel santraller ile şehirlerin elektrik ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştır. 1948 yılında, Silahtarağa Termik Santrali’nden o güne en büyük tesis olan Zonguldak ` daki Çatalağzı Termik santrali devreye girmiş ve 1952 yılında 154 kV'luk bir Enerji nakil hattı ile İstanbul'a elektrik takviyesi yapılmıştır. Bu Enerji nakil hattı, ulusal enerji sisteminin de (Enterkonnekte sistem) başlangıcını oluşturmuştur. 1950'li yıllarda, Türkiye'nin kurulu gücü 407.8 MW, yıllık üretim ise 500 milyon kWh'a ulaşmıştır. 1956 yılında 3 önemli tesis ulusal elektrik sistemine bağlanmıştır. Bunlar Adana da ki Seyhan Barajı ve HES , Ankara daki Sarıyar barajı ve HES bunula birlikte Kütahya daki Tunçbilek termik santralidir. 1956 yılında kurulan Sarıyar Barajının ilk iki ünitesi 80 MW iken 1942 yılında ABD de kurulan Grand Coulee Barajı 24 jeneratörlü 6180 MW gücünde idi, şuan da Türkiye'nin  en büyük elektrik üretim barajı olan Atatürk Barajının üretimi  2400 MW dir.

1958 yılında Nazilli de Kemer barajı ve HES, 1959 yılında Kırşehir'de kurulan Hirfanli ve HES, 1960 yılında Manisa da Demir köprü ve HES o yıllarda kurulan hidroelektrik  tesislerdir. 1970 yılında 1312 sayılı yasa ile Türkiye Elektrik Kurumu (TEK) kurulmuştur, bazı istisnalar dışında üretim, iletim ve dağıtım tesislerinin yapım ve işletilmesi ile elektrik sektörünün planlanması tekel statüsüyle TEK'e verilmiştir.Bu tarihte de kurulu güç 2234.9 MW, üretim ise 8 milyar 623 milyon kWh seviyelerine yükselmiş, ilk 380 kV "Enerji Nakil Hattı" sisteme dahil edilmiştir. 1970 yılında elektriklenmiş köy sayısı % 7'ye ulaşmıştı. 1972 yılında , Türkiye’nin o güne kadar ki en büyük baraj ve HES'i olan Eskişehir'de 300 MW gücündeki Gökçekaya ve HES ile yine en büyük termik santral projesi olan Seyit Ömer Termik Santrali devreye alınmıştır. 1975 yılında Fırat nehri üzerindeki inşaat edilen Keban Barajı 1330 MW'lık kapasitesi ile o yıla kadar kurulan tüm barajlı santrallerin toplamından daha büyük kurulu güce sahipti.Türkiye kurulu gücü 1980 yılında 5118.7MW'a üretimi ise 23 milyar 275 milyon kWh kapasitesine ulaşmıştır. 1982 yılında Belediyeler ve Birliklerin ellerindeki elektrik tesisleri TEK'e devredilmiştir. Bu tarihten itibaren de enerjinin üretimi, dağıtımı ve satışları bu kurum (TEK) tarafından yapılması sağlanmıştır. Bu dönemde de Türkiye'nin kurulu gücü 6638.6 MW, üretimi ise 26 milyar 552 milyon kWh olarak gerçekleşmiş, bu yıl elektriklenmiş köy sayısı % 61'e ulaşmıştır. Bu yıllarda  Çayırhan Termik Santrali yapılmıştır. 300MW 2 ünite daha sonra 2000 yılında 2 ünite daha faliyete geçmiştir.1984 yılında kabul edilen 3096 sayılı yasa ile TEK’in tekel statüsü kaldırılmış, yerli ve yabancı Sermaye Şirketlerine üretim tesisi kurmak ya da mevcut üretim ve dağıtım tesislerinin mülkiyeti TEK’da kalmak üzere işletme hakkı devralmak suretiyle faaliyette bulunma imkânı verilmiştir. 12 Ağustos 1993'te TEK; ikiye ayrılarak üretim ve iletimden sorumlu TEAS, dağıtımdan sorumlu TEDAŞ kurulmuştur.Bu dönemde Yap-İşlet Devret (YİD) modeli ile kurulması kabul edilen üretim tesislerinin finansmanının teşebbüs sahiplerince sağlanması, üretilen tüm enerjinin TEK tarafından satın alınması benimsenmiştir. 3096 sayılı yasa ile Özel sektöre üretim, iletim, dağıtım ve ticaret yetkisi veren, Yap-işlet-Devret modeline, Otoprodüktör (Kendi elektrik enerjisi ihtiyacını kendi ürettiği tesislerden sağlayan, ürettiği fazla enerjiyi kamuya satan sanayi kuruluşları) uygulamasına ve mevcut tesislerin işletme hakkı devirlerine imkân sağlanmıştır. 1996 yılında sadece yeni üretim tesislerinin yapımı için Yap-İşlet Modeli uygulamasına yönelik olarak 4283 sayılı yasa yayınlanmıştır.

3 Mart 2001 tarihinde, 4628 Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ile  Enerji Piyasasi Düzenleme Kurumu(EPKD) oluşturulmuş olup piyasada faaliyet gösterecek olan işletmelerin bu kurum ve kurul ile uyumlu çalışması öngörülmüştür. Bu dönemde Türkiye Elektrik Üretim ve İletim Anonim Şirketi TEAS üçe bölünerek;

      1- Türkiye Elektrik Ticaret ve Taahhüt Anonim Şirketi (TETAS)

      2- Türkiye Elektrik Üretim Anonim Şirketi (EÜAS)

      3-Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi  (TEIAS) kurulmustur.